بررسی مقایسه ای تولید سرود برای نوجوانان در سال های دفاع مقدس و پس از آن
محمدابراهیم اکبری
آذر1396/نوامبر2017
چکیده
سرود عاملی برای آرامش صبوری بوده و نقش مهمی در ایفای آرامش بوده است.به طور خاص موسیقی به عنوان گلچینی از کلمات زیبا و پرمحتوی بوده است.
موسیقی ایران، شامل دستگاه ها، نغمه ها، و آوازها، از صدها سال پیش از میلاد مسیح تا به امروز سینه به سینه در متن مردم ایران جریان داشته، و آنچه دل نشین تر، ساده تر و قابل فهم تر بوده است امروز در دسترس است، بخش بزرگی از آسیای میانه، افغانستان، پاکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، و یونان متأثر از این موسیقی است و هرکدام به سهم خود تأثیراتی در شکل گیری این موسیقی داشته اند، از موسیقی دان ها یا به عبارتی نوازندگان موسیقی در ایران باستان می توان به ‘باربد’ و ‘نکیسا’ اشاره کرد.
کلمات کلیدی:سرود-آرامش-موسیقی-مردم ایران-نوازندگان موسیقی
مقدمه
سرود دل بخوان جان را رها کن رها کن جان و جانان را صدا کن
بیا زیـر و بم احسـاس خـود را بـه آهنـگ حقیـقت همـنوا کن
نغمهای که از دل برآید یقیناً بر دل خواهد نشست. نغمههایی ماندگار میشوند که علاوه بر برخورداری از قالبی زیبا، دربردارندهی پیام و محتوایی ارزشمند نیز باشند. لذا نغمه و سرود یک ابزار جذاب و بسیار عامهپسند جهت تبلیغ و ترویج ارزشهاست. نغمه های گروهی در قالب گروههای سرود بسیار مؤثرتر از یک تکخوانی است.
تاثیری که سرود و نغمههای گروهی و به طور کلی هنر در انتقال مفاهیم دارد بیبدیل است و همین مهم سبب میشود سرود همچنان علیرغم رشد رسانهها و قالبهای موسیقایی جدید جایگاهی ارزشمند داشته باشد. با رجوع به تاریخ معاصر شاهد تاثیر گروههای سرود دانشآموزی مساجد در پیروزی انقلاب اسلامی و مخصوصا هشت سال دفاع مقدس هستیم. گروههایی که با اشعاری حماسی روح حماسه و تحرک و جهاد را در کالبدها میدمید.
با توجه به این تاثیر مشخص میشود که اگر به سرود به صورت تخصصیتر و علمیتر توجه شود میتوان این تاثیر را افزایش داد و این هنر را از مهجوریت بیرون آورد. همین نگاه دمدستی و غیر تخصصی سبب شده است که تمایل به تشکیل گروههای سرود در مقطع دبیرستان کمتر از مقاطع پایینتر بشود.بر این اساس نکاتی کوتاه را یادآور می شویم با این امید که این نوشتار خلاصه و کوتاه مفید واقع شود
روش تحقیق
برای پاسخ به سؤال تحقیق سعی شده که از روش کتابخانه ای مطالعات اسنادی استفاده شود .
در این راستا داد ه های مورد نیاز تحقیق مربوط به سرودهای ملی ، سرود ملی دوم
جمهوری اسلامی ایران و هم چنین تاثیر سرود بر کودکان و تفاوت موسیقی سنتی و اصیل
و در چارچوب مبانی نظری پژوهش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و توضیح داده شده است.
1.شعر و تاثیرات آن بر رشد کودک
شعر
زبانی است مبتنی بر ایجاز کلام، طوری که گوینده ی شعر با کم ترین کلمه بیش ترین حرف را بزند.
عناصری چون احساس و عاطفه و تخیل، زبان موسیقی و شکل در شعر قابل جست و جو است. همچنین شعر باید تمام موارد ریتم، وزن، قافیه، ردیف، قالب، و ..... را داشته باشد. بنابراین یک شعر زمانی خوب و برای کودکان قابل استفاده است که ویژگی های یک شعر یعنی عناصر مورد نیاز را داشته باشد و همین طور متناسب با نیازها و توان نوجوانان باشد.
شعر یکی از فعالیت های این دوره است که در پرورش ذوق هنری کودکان و نوجوانان نقش به سزایی دارد. شعر به دلیل بهره گیری از عناصری چون خیال انگیزی و (موسیقی شعر) برای کودکان بسیار جذاب است و در رشد همه جانبه ی آنان نقش مهمی ایفا می کند.
تأثیر شعر در رشد عاطفی
باعث شادی و نشاط نوجوان می شود، نوجوان از خواندن آن لذت می برد، ذوق هنری و حس زیبایی شناسی را در نوجوان پرورش می دهد.
تأثیر شعر در رشد ذهنی
حس کنجکاوی و تخیل کودک و نوجوان را تحریک می کند:
بیش ترین تاکید شعر بر پرورش ذوق هنری کودک و نوجوان است امام کودک و نوجوان بسیاری از مفاهیم آموزشی و تربیتی را از طریق شعر به صورت غیر مستقیم می آموزد.
تأثیر شعر در رشد زبانی
با گوش دادن به شعر و خواندن آن مهارت های کلامی نوجوان ارتقا پیدا می کند و دایره ی واژه گانش افزایش می یابد.
تأثیر شعر در رشد اجتماعی
نوجوان شعر را همراه با نوجوانان دیگر می خواند و از این طریق، رفته رفته مهارت های اجتماعی (مشارکت) در او تقویت می شوند.
با بسیاری از نکات اجتماعی، اخلاقی، مشاغل، روابط و ارزش ها آشنا می شود:
هر کدام از ما کمابیش با بلبل زبانی کودکان ، به ویژه در خواندن شعر آشنا بوده و لذت هم برده ایم .اما فقط تا این حد آشنایی بزرگترها با شعر کافی به نظر نمی رسد.بهتر است ابتدا به طرح پرسش های اساسی در این زمینه بپردازیم .
آیا در خواندن شعر برای کودکان هدف این است که آنها را به یک شاعر تبدیل کنیم ؟ یا قرارست روح آنها را تلطیف کنیم ؟ یا آنها را خلاق بزرگ کنیم ؟ دکتر برنادت دافی در کتاب پرورش تخیل و خلاقیت کودکان چنین اشاره می کند:"کودکان ، خلاق و مبتکر به دنیا می آیند. اشخاص بسیاری معتقدند که آنان خلاق تر از بزرگسالان هستند . زیرا مغزشان در مجموعه راه و روشهای معمول مشاهده مسائل ، حبس نشده است . یا تحت فشار پیروی یا اجبار منطقی قرار نگرفته اند ."
گلمن در کتاب هوش هیجانی اش می گوید :"ما به طور ناخودآگاه ، احساساتی را که از فردی دیگر مشاهده کرده ایم ، تقلید می کنیم . به این صورت که ناخودآگاهانه از حالت های چهره ، اندام ، آهنگ صدا و دیگر نشانه های غیر کلامی احساسات دیگران الگو ی گیریم ."
این که در مبحث مهارتهای زندگی و اجتماعی، داشتن این ویژگیها در افزایش ارتباطات میان فردی و قدرت بیان و غیره چه اندازه کارآمد و کارگشاست .
2.سرود ملی جمهوری اسلامی ایران
الف( چارچوب نظری
در این بخش ابتدا به برخی از نظری ه های مرتبط با هویت ملی و سرودهای ملی و سپس
کارویژه های هویت ملی اشاره می شود و در انتهای بخش، مدل مفهومی نیز ترسیم می شود.
-1 نظری ههای مربوط به هویت ملی و سرودهای ملی
براساس نظریه های ملی گرایی، نمادهای ملی قوی ترین و روشن ترین توضیح برای
هویت مل ی و نقش آن در هویت سازی جوامع هستند . امروزه نمادها به عنوان نشانة
مدرن به کار رفته و ارتباط ویژه ای با کشورهایی که نماینده آنها هستند، برقرار می کنند
و این نمادها عامل متمایز کننده کشورها از یکدیگر بوده و تأکید مجدد بر مرزهای
هویتی کشورها دارند . به این دلیل بود که پس از آغاز فعالیت سازمان ملل، رهبران ملی،
برای ایجاد پیوستگی، تحریک کنش وطن پرستانه، برانگیختن احترام و افتخار شهروندان
و مشروعیت دادن به قدرت رسمی، به پذیرش و تصویب سرودها و پرچم های ملی
روی آوردند ( کارن، 243 :1393)
-2 کار ویژ ههای هویت ملی
-1-2 انسجام و همبستگی ملی : همان طور که اشاره شد هویت ها فقط در جوامع انسانی
وجود دارند، زمانی که از جایگاه افراد جامعه سؤال می شود، در واقع سؤال از هویت
آنان و اسباب انسجام و میهن دوستی آنان است. به تعبیر دیگر، میهن پرستی حسی است
که افراد را به جامعة سیاسی و عضویت در آن ملحق کرده و این وابستگی و پیوند با
احساس همبستگی همراه موجود است . جوامع در حال نوسازی که در حال تجربه
فرآیند تغییرات اجتماعی اند و شکاف های اجتماعی در آنها فعال بوده و روند نوسازی
دچار چالش است . در چنین جوامعی برای رفع چالش ها ناشی از این گسیختگی های در
سطح ملی، باید از ابزارهای لازم برای برانگیختن حس همبستگی ملی بهره گرفت . در
این باره تقویت هویت ملی با استفاده از نمادهای ملی، می تواند تأثیر به سزایی در ایجاد
وفاق اجتماعی و همبستگی ملی داشته باشد.
-2-2 تعیین مسیر و جهت دهی به اهداف جوامع : هویت ملی علاوه بر ایجاد انسجام و
همبستگی اجتماعی میان افراد جامعه، مسیر و هدف جمعی آنان را نیز مشخص می کند.
نظام ارزشی مورد نظر دولت ها از طریق آموزش، تبلیغات و ، »هویت ملی« براساس
سایر ابزارهای جامعه پذیری به افراد جامعه القا می شود. بدون کار ویژه جهت دهی به
اهداف، هویت ملی ممکن نیست، چرا که انسجام و همبستگی ملی لزوماً باید بر محور
باشد و بدون هدف و جهت مشترک نمی توان همبستگی و انسجام داشته باشد.
با توجه به مباحث مذکور، می توان کارکردهای نمادهای ملی به ویژه سرودهای ملی
در برانگیختن حس وطن دوستی و تقویت هویت ملی را دریافت . با خواندن و شنیدن
سرود ملی احساس غرور و حس میهن دوستی به افراد دست می دهد که موجب تحریک
احساسات می شود. برای افراد با خواندن و شنیدن سرود ملی بسیاری از ارزش های
ملی، مذهبی و انقلابی تداعی و احساس تعلق و غرور به کشور در آنها ایجاد می شود.
در این میان نقش سرود ملی دوم جمهوری اسلامی ایران که برخاسته از ارزش ها و
آرمان های انقلاب اسلامی است، نیز به نوبه خود سهم به سزایی در تقویت هویت ملی
و تعلق ایرانیان به کشور و انقلاب خود در ارتباط با رخدادها و لحظه های مهم دارد
ب) بازنمایی هویت ملی در سرود ملی ایران
-1 تاریخچه سرود ملی در ایران
کشور ایران از گذشته تا به امروز سه سرود ملی داشته است که به اعتقاد برخی این
تغییر در سرود ملی برای یک کشور قابل توجه است . این تغییر به نوبه خود نشان
بازنمایی ارزش های انقلابی در دومین سرود جمهوری اسلامی ایران دهنده نوعی وقوع تحولات سیاسی در عرصه کشور ایران است . به این ترتیب،سرودهای ملی ایران که دربرگیرنده عصاره آرما ن ها و ارزش های جامعه هستند،می توانند اطلاعات زیادی را در باره تحولات سیاسی کشور در اختیار قرار دهند.دومین سرود ملی بعد از انقلاب که تا سال 1371 (سرود پاینده بادا ایران) نام داشت و در نهایت سرود شمسی مورد استفاده قرار گرفت که دومین سرود جمهوری اسلامی ایران که با شعری از ساعد باقری به سفارش صداوسیما ساخته شد.
درباره تاریخچه سرودهای ملی ایران باید ذکر کرد که زمانی که ناصرالین شاه به
کشور فرانسه مسافرت کرد، دولت فرانسه با مو سیقی نظامی از ناصرالدین شاه استقبال
کرد و همین کار ناصرالدین شاه را به فکر تأسیس گروه موزیک نظامی انداخت . او پس
از بازگشت به ایران به سفیر ایران در پاریس ماموریت داد تا فرد مطلعی در موزیک
» سلام شاهی« را به ایران اعزام کند. اولین موزیک ملی ایرانی از قطعه بی کلام
ساخته موسیو لومر، برای اولین بار در تیر ماه 1251 شمسی در میهمانی ملکه ویکتوریا
با حضور ناصرالدین شاه نواخته شد و در همان سال در فرانسه بر صفحه گرامافون ضبط شد
. 90/11/30) تاریخ ایرانی، تاریخ مراجعه (
در ادامه لومر و سالار معزز و نصرالسلطان و برخی از شاگردان مدرسة موزیک،
مارش ها و سرودهایی میهنی ابداع کردند که در مراسم خاص نواخته می شد، اما تا سال
1312 شمسی سرودی که جنبة رسمی داشته باشد و به عنوان سرود ملی ایران شناخته
شده باشد، موجود نبود.
آتاتورک رئیس جمهور ترکیه اواخر سال 1312 شمسی، رضاشاه ر ا برای بازدید از
ترکیه دعوت کرد . در این سفر ضمن تنظیم برنامة تشریفاتی، اجرای سرود ملی ایران نیز
این سرود ارسال شود تا» نوت « منظور شده بود، و از دولت ایران خواسته شده بود که
هنگام ورود رضا شاه به ترکیه نواخته شود . بدین منظور سرود ملی توسط انجمن ادبی
ساخته شد . این سرود با آهنگ شخصی به نام ) ستوان نجمی با ساز قره نیکلارینت(
ساخته شد، اشعار این سرود در سه قسمت) سه بند یا پاره ( است. قسمت نخست آن
سرود شاهنشاهی است که توسط شیخ الرئیس افسر ساخته شده است، قسمت دوم آن
سرود پرچم است که سرایندة آن پارسای تویسرکانی است و قسمت سوم آن سرود
. ملی است که گویندة این قسمت نیز شیخ الرئیس افسراست.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا سال 1371 شمسی، اولین سرود ملی
جمهوری اسلامی ایران براساس شعری از ابوالقاسم حالت و موسیقی محمد بیگلری
به شرح متن زیر ساخته شد»: پاینده بادا ایران پور با نام
شد جمهوری اسلامی به پا
که هم دین دهد هم دنیا به ما
ما از انقلاب ایران دگر
کاخ ستم گشته زیر و زبر
تصویر آیندة ما
نقش مراد ماست
نیروی پایندة ما
ایمان و اتحاد ماست
یاری گر ما دست خداست
ما را در این نبرد او رهنماست
در سایة قرآن جاودان
پاینده بادا ایران «
این سرود برای مناسبت های رسمی،» پاینده بادا ایران « به دلیل طولانی بودن سرود
مناسب تشخیص داده نشد و دومین سرود جمهوری اسلامی ایران در سال 1371
شمسی با مضامین و ارزش های ملی و انقلابی جایگزین آن شد . مدت زمان اجرای آن
59 ثانیه و به اندازة کافی آرام و سبک و پرشور بوده و متن آن به شرح زیر است:
»سر زد از افق
مهر خاوران
فروغ دیده حق باوران
بهمن فرّ ایمان ماست
پیامت ای امام
استقلال آزادی، نقش جان ماست
شهیدان پیچیده در گوش زمان فریادتان
پاینده مانی و جاودان
جمهوری اسلامی ایران«
نتیجه گیری:با توجه به بررسی های فراوان شعر های تولید شده برای کودکان به نظر می آید اگر معلمین آن ها شعر هایی زیبایی به آن ها یاد بدهند کودکان کلمات فارسی مورد علاقه آن ها قرا می گیرد و ادبیات فارسی در بین آن رونق می یابد ودر مورد سرود ملی سرود ملی همان طور که ذکر شد عاملی برای اتحاد یک سرزمین است در سرزمین های گوناگون تنها عامل اتحاد آن ها پرچم بوده ولیکن امروزه با تشکیل گروه های سرود ملی عاملی برای اتحاد هرچه بیشتر و غرور شخص به وجود آمده
قدردانی:با تشکر از استاد محمد سجاد مزینی و استاد پرویز جمع و خانم فهیمه عظیمی و محمد علی اکبری که مارا در تدوین این مقاله یاری نمودند.
منابع:
سایت:
http://www.jahannews.com/vdcaein6a49nmw1.k5k4.html
http://www.musicema.com/node/168598
http://tarikhirani.ir/fa/news/4/bodyView/1837
کتاب الفبای موسیقی از استاد پرویز جمع